PRZEDSZKOLE - SZANSA CZY ZAGROŻENIE?

OPRACOWAŁA:
Małgorzata Bratuszewska,Jolanta Witkowska


Dziecko, tak jak każda mała istota do prawidłowego wzrostu i rozwoju potrzebuje wielu  różnych czynników oraz pomocy innych . Oprócz wody, pożywienia i ubrania mały człowiek potrzebuje przede wszystkim ciepła, bliskości i wsparcia.

„Dziecko jest chodzącym cudem, jedynym, wyjątkowym i niezastąpionym”.
Phil Bosmans

To my dorośli – rodzice i nauczyciele powinniśmy o tym zawsze pamiętać. Powinniśmy zapewnić dzieciom ciepło, wsparcie, wychowanie. To jaki otrzymają od nas „fundament” taki „dom” czyli dalsze życie będą na nim budować. To właśnie od nas zależy jakie będzie życie naszych dzieci, kim będą w dorosłym życiu, kim będą ich dzieci. Musimy również pamiętać, że wiele czynników zewnętrznych  ma wpływ na życie człowieka. Niestety  nie są to jedynie czynniki pozytywne i w pewnym momencie już nie zależne od nas. Dlatego to jaką „receptę” na dalsze życie damy naszym dzieciom, takimi wytycznymi będą się kierować i według nich naprawiać to co złe i niewłaściwe.

Dużą rolę w życiu dziecka odgrywa nauczyciel.  To on uczy i wychowuje w różnych szczeblach edukacji. Pierwszym ogniwem tego procesu jest przedszkole. Spróbujemy przedstawić w naszym referacie czy tak wczesna forma  edukacji to dla dziecka szansa czy zagrożenie.
Na wstępie chcemy przybliżyć  pojęcie i krótką historię powstania przedszkola.
PRZEDSZKOLE -  instytucja opiekuńczo – wychowawcza dla dzieci w wieku od 3 lat do rozpoczęcia obowiązku szkolnego. Zadaniem przedszkola jest zapewnienie dzieciom właściwych warunków rozwoju  fizycznego, umysłowego, emocjonalnego i społecznego, wyrównanie elementarnych braków i opóźnień w tym zakresie, przygotowanie dziecka do nauki w szkole oraz pomoc pracującym rodzicom w zapewnieniu dzieciom opieki wychowawczej.
Przedszkola rozwinęły się z dawnych ochronek, które były instytucjami filantropijnymi (dobroczynnymi), o charakterze opiekuńczym, przeznaczonym głównie dla ubogich dzieci. Ich praca miała charakter misji religijnych lub społecznych (pierwsze powstały w końcu XVIII w. we Francji). Dopiero w połowie XIX w. rozwinął się w Europie ruch tzw. ogródków dziecięcych, zwanych też freblówkami (od nazwiska ich twórcy i pierwszego teoretyka wychowania przedszkolnego F. Frobla). Stanowiły one prototyp przedszkola. Za główny cel stawiały sobie działalność wychowawczą i kształcącą. Miały pielęgnować (rozwijać, kształcić) dziecko tak, jak ogrodnik pielęgnuje rośliny (stąd nazwa) stosując odpowiednie metody. Dalszy rozwój pedagogiki okresu przedszkolnego jest związany głównie z dokonaniami O. Decrdy`ego  i M. Montessori – twórczyni metody wychowania przedszkolnego opartej na koncepcjach naturalistycznych. W Polsce pierwsze ochronki zaczęto zakładać w latach  30 XIX w.  Wśród ich rzeczników znaleźli się T. Nowosielski, S. Jachowicz, A. Cieszkowski. Wybitnym teoretykiem i propagatorką wychowania przedszkolnego była M. Jerycho – Radziwiłłowiczowa. W XX w. rozpoczął się proces upowszechniania wychowania przedszkolnego. Obecnie w wielu krajach stanowi ono pierwsze obowiązkowe ogniwo zintegrowanego systemu oświatowego.


„Wszystko, co najważniejsze dla życiu dziecka, zdarza się w pierwszych sześciu latach”.
G. Vico

Przedszkole jest instytucją powołaną do wypełniania określonych programem zadań, stanowiących o jego funkcjach spełnianych wobec dziecka, rodziny i społeczeństwa. Współpracując z rodziną i środowiskiem przedszkole sprawuje opiekę nad zdrowiem  i bezpieczeństwem dzieci, stymuluje ich wszechstronny rozwój, prowadzi działalność profilaktyczną i kompensacyjną, przygotowuje dziecko do szkoły.

Zadania przedszkola skierowane są zatem na:
     kierowanie rozwojem psychofizycznym,
     rozwijanie procesów poznawczych,
     aktywizowanie myślenia dzieci.
     rozwijanie zainteresowań indywidualnych,
    wprowadzenie dzieci w życie społeczne,
    przygotowanie dziecka do nauki w szkole;

Okres przedszkolny traktowany jest jako niezwykle ważny w życiu każdego człowieka. Ważny dla kształtowania się jego osobowości, nabywania różnorodnych doświadczeń i umiejętności. Najistotniejszym przemianom w tym wieku podlega relacja dziecka z otoczeniem. Wychowanie w przedszkolu powinno zatem stanowić podstawę dla prawidłowego, indywidualnego rozwoju dziecka, jak i dla przygotowania podjęcia do nauki w szkole.
Funkcje, jakie pełni przedszkole wobec dziecka to przede wszystkim opieka nad zdrowiem i bezpieczeństwem, stymulacja wielostronnego rozwoju i wspieranie rodziny w ogólnym rozwoju i wychowaniu dziecka.

Są to  funkcje:
     opiekuńcza;
    kształcąca;
    wychowawcza;
    diagnostyczno – terapeutyczna.

Przedszkole wprowadza trzylatka w świat dotąd dla niego obcy.  Dziecko nabywa wiele wiadomości o otaczającym go świecie. Nabywa umiejętność funkcjonowania w grupie rówieśniczej, kształtuje swoją osobowość, próbuje rozumieć i akceptować uczucia innych.

Profesjonalnie przygotowana kadra pedagogiczna czuwa nad rozwojem dziecka, jego indywidualizacją, uznaje jego podmiotowość, na którą składają się czynniki takie, jak:

     akceptacja indywidualnych odczuć,
     pomaganie w realizacji pomysłów dziecka,
     unikanie sankcji prowadzących do lęku,
     stawianie zadań na miarę możliwości dziecka,
     wyrobienie poczucia odpowiedzialności,
     kształcenie poczucia więzi społecznej i współodpowiedzialności.

Praca w przedszkolu odbywa się w oparciu o zatwierdzony przez MEN program nauczania. Dzieci nabywają wiedzę z kilku dziedzin edukacji: społeczno - moralnej, mowy i myślenia, matematycznej, przyrodniczej, zdrowotnej, kulturowo – estetycznej, muzycznej, technicznej i komunikacyjnej. Nie bez znaczenia jest wychowanie zdrowotne i aktywność fizyczna prowadząca do prawidłowego rozwoju dziecka.
Ze względu na intensywność uczenia się dzieci w przedszkolu można wyróżnić następujące formy aktywności:

     zabawy spontaniczne - czas kiedy dzieci mogą bawić się wedle własnego uznania;
    zabawy dydaktyczne - sytuacje, w których nauczycielka proponuje dzieciom zabawę i kieruje jej przebiegiem;
    sytuacje regulujące pobyt dziecka w przedszkolu - czas, gdy dzieci ubierają się i rozbierają, jedzą, sprzątają, leżakują, pełnią dyżury w salach;
    zajęcia zorganizowane (edukacyjne) - czas wypełniony zajęciami dydaktycznymi organizowanymi przez nauczyciela;
    wydarzenia, organizowane w przedszkolu np. wycieczki, przedstawienia, uroczystości przedszkolne: Andrzejki, Mikołajki, Wigilia, Dzień Babci i Dziadka,  Bal Karnawałowy, Dzień Mamy i Taty itp.

Zobaczmy zatem, ile aktywności proponuje dziecku przedszkole. To nie tylko przechowalnia dla dzieci, jak sądzą niektórzy. Przedszkole zapewnia dziecku to, czego nie jest w stanie otrzymać w domu rodzinnym. Przebywanie dziecka w grupie przedszkolnej,  uczy współżycia z rówieśnikami, Daje podstawy do prawidłowych postaw społecznych w dorosłym życiu.
Równie ważna jest rola przedszkola w przygotowaniu dzieci do szkoły. 
Dzieci w toku działań i organizowanych zajęć dydaktycznych w przedszkolu zdobywają różnorodne doświadczenia, umiejętności, doskonalą umiejętność uważnego słuchania, uczą się obserwować otoczenie, rozwijają percepcję wzrokową i słuchową, doskonalą sprawność manualną, przetwarzając różnorodne materiały: plastelina, modelina, farby, nożyczki, kredki. Z tych „materiałów” powstają dzieła małych twórców, które rozwijają pomysłowość, wyobraźnię  i inwencję twórczą. Wymienione cechy mają niezwykle ważne znaczenie dla całokształtu rozwoju dzieci oraz przygotowują ich do nauki w szkole.
Doświadczenia okresu przedszkolnego dotyczące zamierzonego uczenia się przez zabawę, zajęcia zorganizowane i inne czynności ze względu na podobieństwo można traktować jako bezpośrednie przygotowanie do nauki w szkole.
Istnieje tu jednak pewne zagrożenie. Organizowanie w wieku przedszkolnym zbyt wielu sytuacji zamierzonego uczenia się, nieuwzględnienie zainteresowań, może niekorzystnie wpłynąć na dzieci. Mogą pojawić się trudności w przyswajaniu przewidzianych programem wiadomości i umiejętności, niechęci do podejmowania jakichkolwiek wysiłków związanych z aktywnością zamierzonego uczenia się, co więcej pozostawić trwałe ślady w psychice dzieci w postaci niechętnego stosunku do nauki i szkoły, powodując utrudniony start szkolny.
Z uwagi na niebezpieczeństwa, konieczne jest zachowanie daleko idącej ostrożności w organizowaniu sytuacji zamierzonego uczenia się w wieku przedszkolnym.
Należy czuwać nad tym, by właściwa czynność uczenia się była poprzedzona zainteresowaniami dzieci. Aby była odpowiednio atrakcyjna, by wywołać spontaniczne zainteresowanie.
Po drugie stopień trudności zadań powinien być dostosowany do rzeczywistych możliwości dzieci, prowadzić do bezpośredniego sukcesu i zadowolenia..
Czynność uczenia się w wieku przedszkolnym musi być bardzo ostrożnie dozowana ze względu na czas trwania. Dzieci w tym wieku szybko się męczą, tracą zainteresowanie. Pojawia się wówczas reakcja nazywana nasyceniem, która wyraża się niechęcią do kontynuowania czynności.
Z tego wynika, że głównym źródłem zdobywania doświadczeń w wieku przedszkolnym jest zabawa. Właśnie w zabawie kształtują się u dzieci właściwości uznane za potrzebne w uczeniu się, takie jak::

    planowana realizacja zamierzeń;
    pełnienie określonych ról i funkcji;
    zdyscyplinowanie;
    koncentracja uwagi na konkretnym przedmiocie.

W zabawie dzieci rozwijają sprawność psychomotoryczną, uważnie obserwują najbliższe otoczenie. To zabawa stwarza okazję do przyswojenia nowych słów, wzbogacając czynny słownik dziecka, usprawniają proces analizy i syntezy. Nie zapominajmy zatem, że główną formą aktywności dziecka w wieku przedszkolnym powinna być zabawa.

Powyższe elementy przedszkolnej kultury pedagogicznej i jej oddziaływanie powinny być przenoszone na wychowanie w rodzinie poprzez współpracę wychowawców z rodzicami. Dotyczy to na pierwszym planie ułatwienie dziecku  pierwszych dni w przedszkolu. Dzięki naszemu zaangażowaniu i współpracy z rodzicami dziecko na pewno zaadaptuje się w nowych warunkach. Dużą rolę w tej kwestii odgrywają rodzice. Aby dziecko chciało być przedszkolakiem rodzice powinni:

     ustalić dziecku regularny tryb życia i rytm dnia;
    uczyć je samodzielności w ubieraniu, jedzeniu, zaspokajaniu potrzeb fizjologicznych, korzystaniu z przyborów;
    ułatwiać dziecku kontakty z rówieśnikami;
    przygotować dziecko do podjęci różnorodnych zadań związanych ze współżyciem w grupie rówieśniczej, samodzielnym pokonywaniu trudności;
    tworzyć jak najwięcej okazji do spotkań z osobami spoza najbliższej rodziny;
    odwiedzać wraz z dzieckiem przedszkole podczas dni adaptacyjnych;
    zabierać dzieci na zakupy i wspólnie wybierać to, co będzie im potrzebne w przedszkolu;
    rozmawiać z dzieckiem, udzielać odpowiedzi na nurtujące go pytania, pozbawiać lęku, obaw, niepewności;
    przyjąć postawę akceptującą fakt rozstania z nim w przedszkolu;
    pozostać z dzieckiem w przedszkolu w razie potrzeby, stopniowo wydłużając czas jego samodzielnego pobytu w przedszkolu;
    maksymalnie skrócić czas rozstania;
    wymieniać informacje o przebiegu adaptacji dziecka z nauczycielką;

Rodzice zawsze mogą zasięgnąć obiektywnej rady, opinii dotyczącej rozwoju ich dziecka. Nauczycielka przedszkolna zna dobrze swoich wychowanków. Czasami jako pierwsza odkrywa zdolności dziecka i dąży do ich rozwijania. Dostrzega również deficyty rozwojowe dziecka, a wtedy wspólnie z rodzicami skutecznie je koryguje.

Psycholodzy są zgodni, że od trzeciego roku życia dziecka zaczyna się okres zwany przedszkolnym. Dla większości dorosłych oznacza to, że trzylatek rozpoczyna edukację przedszkolną i że jest to korzystne dla jego rozwoju. Proces adaptacji dziecka czasami przebiega jednak inaczej, niż oczekują tego rodzice: zakłóca rytm życia rodzinnego, wywołuje strach u rodziców, rodzi szereg pytań (czy rzeczywiście jest to właściwa decyzja, czy nie za wcześnie?) Prowadzi to do zabrania dziecka z przedszkola i wytworzenia negatywnego obrazu placówki.
Jakie czynniki decydują o umieszczeniu dziecka w przedszkolu?
Zależy to od wielu czynników:
    Głównym czynnikiem warunkującym o zapisaniu dziecka do przedszkola jest świadomość rodziców, że przedszkole daje dziecku możliwości wszechstronnego rozwoju ich pociech.
    Drugim czynnikiem jest praca zarobkowa rodziców, ograniczająca możliwości opieki nad swoim dzieckiem.
Jednak pomimo szeroko rozwiniętej świadomości, rodzice nie posyłają swoich dzieci do przedszkola ze względów finansowych. Wszyscy wiemy, że przedszkole nie jest tanie. Średnio miesięczne koszty te wynoszą około 200 – 300 lub 400 – 700 zł za jedno dziecko przebywające cały dzień w przedszkolu. Czy wszystkich na to stać?
Dużym problemem, jest ogromne zróżnicowanie dostępu do przedszkoli. Niestety, im biedniejszy teren, tym mniejsze możliwości. Najmniej dzieci objętych przedszkolami jest w województwach: podlaskim, zachodniopomorskim i warmińsko – mazurskim.{MAPKA}
Znacznie niższy jest procent przedszkolaków na wsiach niż w miastach. A przecież to właśnie wieś ma utrudniony dostęp do miejsc kultury, do książek, do komputerów i internetu. To dzieciom wiejskim, często pochodzącym z rodzin o niskim wykształceniu, będącym w trudnej sytuacji materialnej, przedszkole jest naprawdę niezbędne. 
W Polsce obowiązkowym uczestnictwem w przedszkolu objęte są dzieci sześcioletnie. Ale czy posłanie dziecka do przedszkola dopiero w  wieku sześciu lat nie jest błędem. Cze nie stanowi to dla tych dzieci zagrożenia?
Wydaje nam się, że jeden rok z sześciolatkiem, to i za późno i za mało, aby zdiagnozować jego potrzeby i uzupełnić jego braki. Często przedszkolak chodząc do przedszkola „nadrabia” nie przechorowane infekcje. I zanim to dziecko się uodporni i zaadoptuje mija rok. Rok, który powinien być codzienną nauką dojrzewania do nowych ról, wyrabiania sobie gotowości do nauki w szkole.
Nasuwa się pytanie, czy nie lepiej posłać dziecko do przedszkola wcześniej?
Pierwsze lata życia dziecka to złoty okres w jego rozwoju. Większość wrodzonych umiejętności dziecka rozwija się intensywnie w wieku przedszkolnym. Dotyczy to także zdolności uczenia się. Dlatego działania edukacyjne, pobudzanie rozwoju intelektualnego i społecznego dziecka przynoszą najlepsze rezultaty w tym czasie. Jest to także najlepszy okres na zapobieganie ewentualnym, późniejszym trudnościom w nauce – na niwelowanie dysharmonii i zaburzeń rozwojowych, wyrównanie zaniedbań środowiskowych. Dlatego z całym przekonaniem możemy stwierdzić, że przedszkole to dla dziecka duża szansa.
Powody, dla których warto realizować wczesną edukację przedszkolną dzieci, mają charakter fundamentalny. Oto one:
    znacząca część możliwości intelektualnych człowieka kształtuje się w pierwszych latach życia;
    wczesna edukacja najefektywniej pomaga wyrównywać szanse edukacyjne dzieci, zagrożonych wykluczeniem społecznym;
    umiejętności, które małe dzieci wyniosą z przedszkola, zaowocują w szkole – dzieci będą osiągać lepsze wyniki nauczania;
    uczestnictwo w grupie przedszkolnej stwarza, zwłaszcza jedynakom, szczególną okazję do rozwijania dojrzałości emocjonalnej – zgoda na dłuższe rozstanie z bliską osobą, akceptacja oczekiwania na swoją kolej, pokonywanie niepowodzeń, respektowanie poleceń, rozwijanie samodzielności; jednocześnie pozwala na budowanie pozytywnych relacji między rodziną a światem zewnętrznym;
    grupa rówieśnicza i nawiązywanie w niej pod kierunkiem nauczyciela relacje stanowią bardzo sprzyjające środowisko do rozwoju umiejętności językowych – wzbogacenie zasobu słów i jasne formułowanie swoich myśli;
    wychowanie przedszkolne jest niezwykle cenną okazją do nabywania doświadczeń w trakcie zabawy, która jest dla dzieci intensywnym procesem uczenia się;
    wychowanie przedszkolne pozwala wzbogacić wartości i doświadczenia wyniesione z domu o doświadczenia rówieśników;
    obecność dziecka w grupie przedszkolnej stwarza nauczycielom okazję do jego profesjonalnej obserwacji i ewentualnego zauważenia niepokojących zachowań czy niedostatku podstawowych umiejętności – nauczyciel może rozwijać i korygować zaburzone funkcje dziecka;
    w przedszkolu można skutecznie kształtować gotowość dziecka do nauki szkolnej, przygotować do uczenia się przez całe życie i przez co zapewnić mu lepsze szanse edukacyjne;
    inwestycja w edukację przedszkolną to inwestycja w przyszłość społeczeństwa – lepiej wykształcone społeczeństwo to lepsza sytuacja gospodarcza i mniejsze obciążenia społeczne.


„Sukces zaczyna się w przedszkolu. Upowszechnianie edukacji dla trzy-pięciolatków to piękna idea. Trzeba ją tylko realizować.”
Irena Dzierzgowska

Wraz z poprawą sytuacji gospodarczej obserwujemy stopniowy wzrost zapotrzebowania na wychowanie przedszkolne. Coraz więcej osób znajduje zatrudnienie i potrzebuje pomocy w postaci zapewnienia opieki nad dziećmi. Coraz większa liczba rodziców ma także świadomość znaczenia wczesnej edukacji dla pomyślnego rozwoju dziecka. Również na wsi wzrasta świadomość rodziców – wiedzą, jak ważne dla ich dzieci jest wykorzystanie wszystkich szans na poprawę warunków ich startu w dorosłe życie. Niestety, nie jest łatwo odbudować bazę, która została w przeszłości w sposób drastyczny ograniczona.    
Według danych z Systemu Informacji Oświatowej  (stan na 30.09.2007 r.), na ogólną liczbę 2478 polskich gmin, aż w 539 nie ma ani jednego przedszkola. W szkołach znajdują  się 2143 oddziały przedszkolne dla sześciolatków. Aktualnie wychowaniem przedszkolnym objętych jest w skali kraju średnio ok. 44% dzieci w wieku 3-6 lat. Są to najniższe wskaźniki upowszechniania wychowania przedszkolnego wśród krajów Unii europejskiej. {WYKRES SŁUPKOWY}


Dlatego najważniejsze zadania MEN dotyczące edukacji przedszkolnej to:
    upowszechnienie edukacji przedszkolnej dla dzieci w wieku 3-5 lat, {w tym zapewnienie wszystkim dzieciom pięcioletnim prawa do bezpłatnej edukacji przedszkolnej, stanowi jedno z głównych zamierzeń resortu edukacji, planowanych na lata 2009-2011. W tym okresie pożądane jest szybkie i znaczące podniesienie wskaźnika liczby dzieci objętych edukacja przedszkolną do 70% w skali kraju.;
    zapewnienie dzieciom lepszych szans edukacyjnych poprzez realizowanie całej podstawy programowej we wszystkich formach organizacyjnych wychowania przedszkolnego;
    dostosowanie form wychowania przedszkolnego do potrzeb lokalnego środowiska;

Priorytety te towarzyszą podejmowanej po wielu analizach decyzji o obniżeniu wieku rozpoczynania nauki szkolnej. Sześciolatki rozpoczynające naukę w szkole powinny mieć możliwość skorzystania uprzednio z edukacji przedszkolnej. W roku szkolnym 2009/2010 do klasy pierwszej pójdą razem siedmiolatki i część sześciolatków. Decyzja o rozpoczęciu nauki w pierwszej klasie przez sześciolatki będzie uzależniona od gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole. Najkorzystniejszą formą oceniania stopnia tej gotowości jest obserwacja dziecka w trakcie edukacji przedszkolnej. Dlatego już w roku szkolnym 2008/2009 warto umożliwić jak najliczniejszej grupie pięciolatków choćby czasowy udział w różnych formach wychowania przedszkolnego. Dla podkreślenia znaczenia wychowania przedszkolnego, a także żeby osiągnąć zakładane cele – rok szkolny 2008/2009 został ogłoszony ROKIEM PRZEDSZKOLAKA!

Jedno jest pewne. Jesteśmy wzorem zachowania dla małego człowieka. Wszystko co robimy, róbmy z korzyścią dla naszych dzieci, pamiętając o zachowaniu umiaru  i harmonii, bo zgodnie ze słowami znanego myśliciela Ronalda Russelt’a:

„Dzisiejsze nieśmiałe dziecko, to to, z którego wczoraj się śmialiśmy.
Dzisiejsze okrutne dziecko, to to, które wczoraj biliśmy.
Dzisiejsze dziecko, które oszukuje, to to, w które wczoraj nie wierzyliśmy.
Dzisiejsze zbuntowane dziecko, to to, nad którym się wczoraj znęcaliśmy.
Dzisiejsze serdeczne dziecko, to to, któremu wczoraj okazywaliśmy miłość.
Dzisiejsze mądre dziecko, to to, które wczoraj wychowywaliśmy.


BIBLIOGRAFIA

1. J. Dudzińska (red), Metodyka Wychowania w Przedszkolu Warszawa 1986 r., WSiP.
2.W. J. Dyner, Zabawy tematyczne dzieci w domu i w przedszkolu, Wrocław 1983 r., Wydawniczy Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
3. I. Dzierzgowska, Rok Przedszkolaka realna szansa czy chwyt propagandowy? w „Bliżej Przedszkola” nr 10.85 październik 2008 r.
4. J. Kofman  (red), Nowa encyklopedia powszechna PWN, tom 5, Warszawa 1997 r., Wydawnictwo Naukowe PWN.
5. J. Kopczyńska – Sikorska, Perspektywy rozwoju wychowania przedszkolnego w XXI wieku – wystąpienie z konferencji OMEP 2000 r.
6. M. Kwiatkowska (red) , Podstawy pedagogiki przedszkolnej, Warszawa 1985 r. WSiP.
7. M. Piotrowska, Jak zapewnić dziecku pomyślny start w przedszkolu?  w „Bliżej przedszkola” nr 82-83 2008 r.
8. W. D. Wall, Twórcze wychowanie w okresie dzieciństwa, Warszawa 1986 r., PWN.
9. W. Wołoszynowi (red), Materiały do nauczania psychologii, seria II, tom 9, Warszawa, PWN.
10. M. Żebrowska, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, PWN 1979 r.
11. Przedszkole – dobry start dla twojego dziecka. Rok Przedszkolaka. Jak organizować edukację przedszkolną w nowych formach? - Informator
.